Τελικά πόσο άπιστη υπήρξε η ωραία Ελένη;

     Ελένη της Σπάρτης. Ο Όμηρος την αναφέρει ως ένα πλάσμα ανθρώπινο με θεϊκή ομορφιά. Κατά πολλούς το πιο αμφιλεγόμενο πρόσωπο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Σύμφωνα με μερικές πηγές ήταν ίσως η ομορφότερη γυναίκα στην Ελλάδα της ομηρικής εποχής. Πολλοί αρχαίοι και σύγχρονοι ποιητές εξύμνησαν το κάλλος της, άλλοι έκαναν  το όνομά της συνώνυμο της συζυγικής απιστίας και της γυναίκας «αράχνη» που προκάλεσε τον Τρωικό πόλεμο. Υπήρξε άπιστη η Ελένη; Εγκατέλειψε οικειοθελώς τον σύζυγό της Μενέλαο για τον έρωτα του Πάρη; Ή μήπως όχι;

     Η Ελένη ήταν η κόρη του Τυνδάρεω, βασιλιά του Άργους και της Λήδας. Για την καταγωγή της υπάρχουν τρεις επίσημες εκδοχές. Η πρώτη αναφέρει ότι η Ελένη υπήρξε θνητή καθώς ήταν βιολογική κόρη του Τυνδάρεω και της Λήδας και ετεροθαλής αδελφή των «Διόσκουρων» Κάστορα και  Πολυδεύκη (που προήλθαν από την ένωση της Λήδας με τον μεταμορφωμένο σε κύκνο Δία). Η δεύτερη εκδοχή θέλει τον Τυνδάρεω για πολιτικούς λόγους να διαδίδει ότι τα τρία παιδιά του έχουν θεϊκή καταγωγή, ίσως για να εδραιώσει την εξουσία του σαν βασιλιάς. Η τρίτη εκδοχή υποστηρίζει ότι ο Δίας πόθησε τη Λήδα και για να την πλησιάσει μεταμορφώθηκε σε κύκνο. Από την ένωση αυτή η Λήδα γέννησε ένα αυγό από το οποίο βγήκαν η Ελένη και τα δίδυμα Κάστορας και Πολυδεύκης. Ο Ησίοδος στη Θεογονία αναφέρει πως ήταν κόρη του Ωκεανού και της Θέτιδος, ενώ άλλες πηγές ισχυρίζονται πως γονείς της ήταν η Νέμεσις και ο Δίας ή ακόμα πως ήταν κόρη της Αφροδίτης και του Ήλιου.

     Το σίγουρο όμως ήταν ένα. Η ομορφιά της ήταν απαράμιλλη και αδιαμφισβήτητη. Οι μπελάδες για την Ελένη ξεκίνησαν από νωρίς. Σε ηλικία 12 ετών την άρπαξε ο Θησέας και την έκρυψε στις Αφίδνες της Αττικής αναθέτοντας την φροντίδα της στην μητέρα του την Αίθρα. Κάποτε όμως που ο Θησέας έλειψε στον Άδη, η Ελένη κατάφερε να αποδράσει με την βοήθεια του Κάστορα και του Πολυδεύκη. Έτσι επέστρεψε στο Άργος με την φήμη της πιο περιζήτητης νύφης στην Ελλάδα. Οι μνηστήρες  που την διεκδικούσαν ήταν οι πιο επιφανείς  ήρωες και βασιλοπαίδες της εποχής. Ανάμεσα σε όλους αυτούς η Ελένη επέλεξε για σύζυγό της τον Μενέλαο, τον βασιλιά της Σπάρτης και μαζί του απέκτησε δύο παιδιά, την Ερμιόνη και τον Ιππόστρατο.

     Την φαινομενικά ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή τους έρχεται να ταράξει η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη. Ο μύθος λέει ότι κάποτε οι τρεις θεές  Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη φιλονικούσαν για το ποια είναι η ομορφότερη. Διοργάνωσαν λοιπόν έναν διαγωνισμό με βραβείο ένα μήλο και κριτή τον Πάρη τον γιο του Πρίαμου, βασιλιά της Τροίας. Η Αφροδίτη προκειμένου να εξασφαλίσει τον τίτλο της πιο όμορφης θεάς, δωροδόκησε τον Πάρη, τάζοντάς του να του δώσει ως σύζυγο την ωραία Ελένη. Ο Πάρης ενθουσιασμένος έδωσε το μήλο στην Αφροδίτη η οποία τήρησε την υπόσχεση της και τον βοήθησε να πραγματοποιήσει την απαγωγή της Ελένης. Υπάρχει όμως και η άποψη πως η Ελένη ερωτεύτηκε τον Πάρη κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής του στη Σπάρτη και εγκατέλειψε με την θέλησή της τον Μενέλαο για να ακολουθήσει τον εραστή της στην Τροία. Ο Μενέλαος τότε ταπεινωμένος αποφάσισε να ξεκινήσει εκστρατεία εναντίον  των Τρώων και να φέρει πίσω την σύζυγό του. Μετά από δέκα χρόνια πολέμου κι άλλα οκτώ περιπλανώμενοι, επέστρεψαν μαζί στην Σπάρτη όπου έζησαν ως το τέλος της ζωής τους.  Μια άλλη εκδοχή λέει πως μετά την πτώση της Τροίας, η Ελένη απογοητευμένη από την δειλία του Πάρη που δεν πολέμησε στην πρώτη γραμμή, τον εγκαταλείπει και παντρεύεται τον αδερφό του τον Διήφορβο.

     Και κάπου εδώ αρχίζει να τίθεται το ζήτημα της ενοχής ή αθωότητας της Ελένης. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αποφεύγει να την κατακρίνει άμεσα, παρουσιάζει όμως την ηρωίδα πολλές φορές να αυτοκαταδικάζεται θεωρώντας τον εαυτό της υπεύθυνο για όλα τα κακά που προξένησε τους Έλληνες και να νιώθει νοσταλγία και ντροπή  για την οικογένειά της. Έτσι έχουμε εμμέσως και την άποψη του ποιητή για το χαρακτήρα της Ελένης. Αντίθετα ο Ευριπίδης στην αντιπολεμική τραγωδία «Ελένη» θέλοντας να αποκαταστήσει την φήμη και την αξιοπρέπεια αυτής της γυναίκας, μας παρουσιάζει μια παραλλαγή του μύθου υποστηρίζοντας πως η Ήρα εξοργισμένη για την εκλογή της Αφροδίτης, αποφασίζει να παρέμβει και να χαλάσει το σχέδιο της αρπαγής της Ελένης. Φυγαδεύει την πραγματική Ελένη στην Αίγυπτο και στέλνει στην Τροία μαζί με τον Πάρη ένα ψεύτικο είδωλο. Έτσι η Ελένη από θύτης φαίνεται να γίνεται το θύμα στις βουλές των θεών και με αυτό τον τρόπο αποδεικνύεται περίτρανα η αθωότητά της. Τελικά όμως τι ήταν η Ελένη;  Ήταν όντως μια ανήθικη γυναίκα που παράτησε σύζυγο και παιδιά για χάρη του Πάρη ή ίσως το όνομά της φορτώθηκε άδικα όλη την ευθύνη για τον πόλεμο;

    Κατά τη γνώμη μου η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Ακόμα και αν η Ελένη έφυγε οικειοθελώς για την Τροία με τον Πάρη, αυτό οφείλεται στην παρέμβαση της Αφροδίτης που την έκανε να ερωτευτεί τον Πάρη και να ξεστρατίσει. Όμως η Ελένη δεν ήταν η αιτία,ήταν η αφορμή. Αιτία του πολέμου ήταν η κυριαρχία που ήθελαν να έχουν οι Έλληνες στην λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Μια κυριαρχία που είναι ικανή να δικαιολογήσει έναν δεκαετή πόλεμο. Ας πάρουμε παράδειγμα από την σύγχρονη ιστορία. Πόσοι πόλεμοι έγιναν άραγε με σκοπό την κυριαρχία ενός κράτους έναντι σε άλλα πιο αδύναμα κράτη; Ίσως όλος ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ίσως ακόμα και ο χρόνιος πόλεμος που μαίνεται μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. Και για να το πάμε και ένα βήμα παραπάνω, ακόμα και ο ψυχρός πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Και όπως κάθε πόλεμος χρειάζεται μια αφορμή για να ξεσπάσει, έτσι και στην περίπτωση του Τρωικού Πολέμου αφορμή ήταν η αρπαγή της Ελένης. Προσωπικά θεωρώ λίγο αδύνατο ο Μενέλαος να οργανώσει τόσο γενικευμένη εκστρατεία με αγωνιστές όλους τους δυνατούς πολεμιστές της τότε εποχής (Αχιλλέας, Οδυσσέας, Αγαμέμνονας, Αίας ο Τελαμώνιος κλπ) μόνο και μόνο να εκδικηθεί για την απιστία της γυναίκας του. Αλλά ακόμα και αν είχε στο μυαλό του ένα τόσο φιλόδοξο σχέδιο, θα συναντούσε σαν εμπόδιο την άρνηση των υπολοίπων να ξεκινήσουν έναν πόλεμο για μια γυναίκα. Και αυτή η γυναίκα αποτέλεσε το τέλειο άλλοθι για τη σύγκρουση Ελλήνων και Τρώων. Ένα «τρόπαιο» με θεϊκή καταγωγή και βασιλική θέση που έκλεψε ο Πάρης και ουσιαστικά ήταν σαν να έκλεψε και την ηγεμονία της Ελλάδας στην περιοχή. Μια ηγεμονία που στο τέλος είχε ακριβό τίμημα.

     Αθώα ή ένοχη, εξαρτάται από την κρίση του καθενός. Αυτό που μπορούμε όμως σίγουρα να πούμε είναι ότι η Ελένη έγινε σύμβολο και αποτελεί για τους Έλληνες ένα υπέρλαμπρο πρότυπο, ένα ύψιστο αγαθό για το οποίο αξίζει κανείς να μάχεται για να μη το χάσει. Συνδεδεμένη άρρηκτα με την Ελλάδα, η ωραία Ελένη δίνει την κινητήριο δύναμη στις καρδιές των Ελλήνων για να αγωνίζονται και να μεγαλουργούν.

Επιμέλεια

Κωνσταντίνα Δημητρίου

Φιλόλογος