Λεξικό βασικών όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας

·       Άγγελος ή Αγγελιαφόρος: Πρόσωπο δευτερεύουσας σημασίας που αφηγείται στους ήρωες ( και στους θεατές)  γεγονότα που συνέβησαν εκτός σκηνής (άγγελος)  η μέσα στα ανάκτορα ή στο ναό (εξάγγελος). Συνήθως δεν αναφέρεται το όνομά του.

·         Αμοιβαία τραγούδια: Είναι τα τραγούδια που τραγουδούν εναλλάξ  τα πρόσωπα επι σκηνής. Το ένα πρόσωπο τραγουδά σε λυρικό μέτρο για να εκφράσει έντονα συναισθήματα, ενώ το άλλο πρόσωπο μπορεί να απαντά απαγγέλοντας στίχους ή τραγουδώντας.

·         Αναγνώριση: Στοιχείο του μύθου της τραγωδίας. Είναι το πέρασμα των πρωταγωνιστών από την άγνοια στη γνώση. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η αναγνώριση ενός προσώπου μπορεί να γίνει με: α) σημάδια του σώματος, β)μια ανάμνηση, γ)γεγονότα και δ)συλλογισμούς

·         Αντιλαβή: Σύντομη φράση που επεκτείνεται σε ένα ημιστίχιο έτσι ώστε ενας στίχος να μοιράζεται ανάμεσα σε δυο πρόσωπα. Αντιλαβές έχουμε όταν ο διάλογος είναι ζωηρός και έντονος.

·         Από μηχανής θεός: Θεός που εμφανίζεται στο έργο με τη βοήθεια ανυψωτικού μηχανήματος. Ο από μηχανής θεός παρεμβαίνει και δίνει λύση  όταν το έργο βρίσκεται σε αδιέξοδο.

·         Διθύραμβος: Ένα είδος λυρικής ποίησης που το θέμα του είχε σχέση με τις περιπέτειες του θεού Διονύσου και της λατρείας του. Δημιουργός του διθυράμβου θεωρείται  ο ποιητής Aρίων από την Kόρινθο.

·         Δραματική οικονομία: Ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται ο μύθος της τραγωδίας, πως από το ένα γεγονός πηγαίνουμε στο άλλο.

·         Έλεος: Η συμπόνοια που αισθάνεται ο θεατής βλέποντας τον ήρωα να υποφέρει.

·         Εμβόλιμο άσμα: Λυρικό τραγούδι  που όμως δεν έχει άμεση σχέση με την υπόθεση της τραγωδίας.

·         Εξόδιο άσμα: Το τραγούδι που τραγουδά ο Χορός στο τέλος της τραγωδίας όταν αποχωρεί από την ορχήστρα.

·         Επιβράδυνση: Η καθυστέρηση στην εξέλιξη του μύθου. Συνήθως προηγείται από ένα σημαντικό γεγονός για να εντείνει την αγωνία τω θεατών. Για παράδειγμα στην «Ελένη» έχουμε επιβράδυνση όταν η Ελένη συναντάει για πρώτη φορά τον Μενέλαο στον τάφο του Πρωτέα. Οι θεατές περιμένουν ότι θα γίνει αναγνώριση και θα τρέξει να το αγκαλιάσει. Όμως αυτή, τρομαγμένη από την όψη του το βάζει στα πόδια και έτσι αναβάλλεται ( επιβραδύνεται) η αναγνώριση.

·         Επιπάροδος: Το τραγούδι που τραγουδά ο Χορός όταν επανέρχεται στην ορχήστρα μετά την μετάστασή του.

·         Ήθος: Ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας. Είναι ο χαρακτήρας και η στάση ζωής των ηρώων όπως εκδηλώνεται γενικά μέσα από τα λόγια και τις πράξεις τους αλλά και τις αποφάσεις που παίρνουν όταν βρίσκονται σε δίλημμα ή κινδυνεύουν.

·         Θεολογείο: Ένα είδος εξέδρας η μπαλκονιού στη στέγη της σκηνής. Εκεί εμφανίζονται οι θεοί όταν συνομιλούν με τους ήρωες.

·         Κάθαρση: Πολυσυζητημένη έννοια, που αναφέρεται στον αριστοτελικό ορισμό της τραγωδίας […δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν). Ο θεατής παρακολουθώντας τα παθήματα των ηρώων στο τέλος του έργου αισθάνεται ανακούφιση και ψυχική ηρεμία, είτε γιατί ο ήρωας δικαιώθηκε είτε γιατί έχει αποκατασταθεί η ηθική τάξη.

·         Κατά το εικός και αναγκαίον: Βασική αρχή που, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, πρέπει να διέπει την πλοκή μιας τραγωδίας: ο ποιητής δηλαδή θα πρέπει να παρουσιάζει πράγματα αληθοφανή που θα μπορούσαν να συμβούν και ταυτόχρονα να είναι δικαιολογημένα από ψυχολογική και δραματική άποψη.

·         Κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας: Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο τραγικός ποιητής, ώστε να πετύχει με το έργο του τη μίμηση και είναι:

                        1. Ο μύθος: η υπόθεση του έργου

                        2. Το  ἦθος: Οι χαρακτήρες των ηρώων

                         3. Η λέξις: Το λεξιλόγιο και το ύφος του κειμένου

                         4. Η διάνοια: οι σκέψεις, οι ιδέες και οι απόψεις που εκφράζουν οι ήρωες

                        5. Το μέλος: Η μουσική επένδυση της παράστασης και

                        6. Η όψις: Τα σκηνικά και τα κοστούμια

·         Κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας: Οι εξωτερικές ενότητες στις οποίες διαιρείται και βάση των οποίων οργανώνεται η δράση. Είναι:

1.     1. Πρόλογος: Η αρχή του έργου. Μπορεί να είναι διάλογος ή μονόλογος. Με τον πρόλογο οι θεατές μαθαίνουν  τον τόπο, τα πρόσωπα και τα βασικά στοιχεία της υπόθεσης της τραγωδίας, χωρίς όμως να αποκαλύπτονται πολλές λεπτομέρειες.

2.     2.   Πάροδος: Το άσμα που τραγουδάει ο Χορός όταν εισέρχεται στη σκηνή για πρώτη φορά.

3.      3. Επεισόδια: Τα εκτενή διαλογικά κομμάτια στα οποία προωθείται η πλοκή δηλαδή διαδραματίζονται σημαντικά γεγονότα. Είναι αντίστοιχα με τις σημερινές πράξεις των θεατρικών έργων. Σε αυτά ο Χορός δεν παρεμβαίνει στη δράση, ωστόσο τα λόγια του συμβάλλουν στην εκμαίευση της πληροφορίας ή στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων εκ μέρους των προσώπων του δράματος.

4.     4.  Στάσιμο: Άσμα του Χορού που παρεμβάλλεται ανάμεσα στα επεισόδια. Ονομάζεται έτσι από το γεγονός ότι ο Χορός έχει ήδη πάρει την θέση του (στάσις>στάσιμο) στην ορχήστρα.

5.      5. Έξοδος: Το τελευταίο επεισόδιο με το οποίο κλείνει η τραγωδία.

·         Κομμός: Θρηνητικό άσμα που τραγουδούν εναλλάξ ο Χορός και τα πρόσωπα που βρίσκονται επί σκηνής.

·         Μετάσταση του Χορού: Η αποχώρηση του Χορού από την ορχήστρα κατά τη διάρκεια του έργου. Συνήθως γίνεται για λόγους εξέλιξης του μύθου.

·         Μηχανή ή Αιώρα: Ανυψωτικό μηχάνημα, ένα είδος γερανού με το οποίο εμφανιζόταν στη σκηνή ο «από μηχανής θεός».

·         Ορχήστρα: Μέρος του θεάτρου. Ένας κυκλικός ή ημικυκλικός χώρος στον οποίο στεκόταν και χόρευε ο Χορός.

·         Προάγωνας: Μια ή δυο μέρες πριν παρουσιαστούν επίσημα στο θέατρο οι τραγωδίες, οι χορηγοί, οι δραματικοί ποιητές, οι ηθοποιοί και οι Xοροί, εμφανίζονταν στο Ωδείο (ένα στεγασμένο κτίριο δίπλα στο Θέατρο του Διονύσου) και ανακοίνωναν τους τίτλους και τις υποθέσεις των έργων τους. Η εκδήλωση αυτή προηγείτο των δραματικών αγώνων.

·         Σκευή: Τα κοστούμια, οι μάσκες και γενικά ό,τι φορούσαν ή κρατούσαν οι ηθοποιοί σε μια παράσταση.

·         Στιχομυθία: Ο διάλογος με μονόστιχα ανάμεσα σε δύο ήρωες. Χρησιμοποιείται συνήθως όταν υπάρχουν σκηνές έντονου πάθους, διαξιφισμών, και γενικά όταν τα συναισθήματα των ηρώων είναι έντονα, ή όταν το ένα πρόσωπο προσπαθεί να αντλήσει πληροφορίες από το συνομιλητή του.

·         Τραγική ειρωνεία: Κατάσταση στην οποία οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια ενώ οι θεατές την γνωρίζουν. Από τα λόγια και τις πραξεις τους φαίνεται να έχουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας.

·         Τραγικός ήρωας: Ο ήρωας που πάσχει, υποφέρει. Η τραγικότητα δημιουργείται κατά κανόνα:

 α. όταν ο ήρωας πάσχει εξαιτίας μιας αναπόφευκτης μοίρας.

β. όταν υποπίπτει σε σφάλμα από λάθος υπολογισμούς (ἁμαρτία) ή από υπερβολική αυτοπεποίθηση και αλαζονεία (ὕβρις)·

γ. όταν έρχεται αντιμέτωπος με υπέρτερες δυνάμεις

δ. όταν βρίσκεται στην ανάγκη να επιλέξει ανάμεσα σε δυο λύσεις, που και οι δυο θα τον πληγώσουν

ε. όταν ο ήρωας μεταπίπτει από την ευτυχία στη δυστυχία

·         Φόβος: Ο φόβος που αισθάνεται ο θεατής βλέποντας τον ήρωα να πάσχει. Το συναίσθημα αυτό εντείνεται γιατί ο θεατής σκέφτεται συχνά ότι θα μπορούσε να βρεθεί σε θέση παρόμοια με αυτή του πρωταγωνιστή.

·         Χορός: Ομάδα των δώδεκα και αργότερα στην εποχή του Σοφοκλή δεκαπέντε ατόμων που πλαισιώνουν τους πρωταγωνιστές και τραγουδούσαν ενώ παράλληλα χόρευαν τα χορικά. Δεν έχει ουσιαστική συμμετοχή  στην εξέλιξη της δράσης αλλά με τα τραγούδια του  αντικαθρεφτίζει τα πάθη των ηρώων και στοχάζεται με αφορμή τις περιπέτειες και τα πάθη τους για θέματα, όπως είναι η ευτυχία, ο θεός, η τύχη κλπ. Υπάρχει μια τάση των τραγικών ποιητών να συγκροτούν τους Χορούς τους με άτομα περιθωριακών ή κατώτερων κοινωνικών τάξεων (γέροντες, παρθένες,ελεύθερες ή δούλες γυναίκες, ανώνυμους πολίτες κλπ)