ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ - ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Α. Ονοματικές προτάσεις

Συντακτική θέση: α) υποκείμενο απρόσωπων ρημάτων ή απρόσωπων εκφράσεων

β) αντικείμενο σε ρήματα λεκτικά, δεικτικά, γνωστικά, αισθητικά

γ) επεξήγηση

1 .Ειδικές προτάσεις

Εισάγονται: α) με το ὅτι (αντικειμενική κρίση-πραγματικό γεγονός)

β) με το ὡς (υποκειμενική κρίση)

Εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσεως :

1.απλή οριστική (πραγματικό)

2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)

3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)

4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.

2.Ενδοιαστικές προτάσεις

Εισάγονται με: α) μη ή  ὅπως μή (φόβος μήπως γίνει κάτι ανεπιθύμητο)

β) μή οὐ (φόβος μήπως δε γίνει κάτι επιθυμητό)

Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν φόβο, δισταγμό, προσδοκία ή υποψία.

Εκφέρονται με: α) υποτακτική (προσδοκώμενο φόβος)

β) οριστική (φόβος πραγματικός)

γ) δυνητική οριστική (φόβος μη πραγματικός)

δ) ευκτική του πλαγίου λόγου (αν εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου και δηλώνεται προσδοκώμενος φόβος  σαν υποκειμενική γνώμη)

ε) δυνητική ευκτική (φόβος δυνατός στο παρόν ή στο μέλλον)

3. Πλάγιες Ερωτηματικές προτάσεις

Εξαρτώνται από ρήματα:

α) απορίας

β) άγνοιας – γνώσης

γ) αίσθησης

δ) ερώτησης

ε) φροντίδας – επιμέλειας

Εισάγονται με:  α) εἰ, σπανίως ἐάν, ἂν: ολικής άγνοιας, μονομελείς.

β) εἰ-ἤ, εἲτε-εἲτε, πότερον (α)-ἢ : ολικής άγνοιας, διμελής.

γ) ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα και με τις αντίστοιχες αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα (Μερικής άγνοιας)

Εκφέρονται  με :

1.απλή οριστική (πραγματικό)

2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)

3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)

4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.

5. απορηματική υποτακτική (δηλώνουν απορία)

Πλάγιες ερωτηματικές του τρόπου

Εξαρτώνται από ρήματα φροντίδας- επιμέλειας κ.τ.ό

Εισάγονται με τα αναφορικά επιρρήματα όπως και ως

Εκφέρονται με: α)οριστική μέλλοντα (η φροντίδα αναφέρεται στο μέλλον)

β) σπανίως με ευκτική μέλλοντα του πλαγίου λόγου

γ) πολύ σπανίως με υποτακτική

Β. Επιρρηματικές προτάσεις

Συντακτική θέση: Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί

1.Αιτιολογικές προτάσεις

(Επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας)

Εισάγονται: α) με τα διότι, ἐπεί  ἐπειδή

β) με το ὡς (υποκειμενική αιτιολογία)

γ) με το ὅτι (πραγματική αιτιολογία)

δ) με το εἰ (αμφισβητούμενη ή υποθετική αιτιολογία, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους)

Εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσεως :

1.απλή οριστική (πραγματικό)

2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)

3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)

4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.

2. Συμπερασματικές προτάσεις

(Επιρρηματικοί προσδιορισμοί του αποτελέσματος)

Εισάγονται με τους συνδέσμους : ὣστε και ὡς και τα εμπρόθετα ἐφ’ ᾧ και ἐφ’ ᾧτε

Εκφέρονται με :

1.απλή οριστική (πραγματικό)

2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)

3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)

4. σπανίως με ευκτική του πλαγίου λόγου ή ευκτική καθ’ έλξη

5.ὥστε + απαρέμφατο (δηλώνει : α)φυσικό επακόλουθο, αναγκαστικό ή ενδεχόμενο, β)σκοπό ,γ) όρο, προϋπόθεση ή συμφωνία)

6. ἐφ’ ὤ/ ἐφ’ ὦτε  + απαρέμφατο (δηλώνει όρο ή συμφωνία) κι έχει επεξηγηματική χροιά

3.Τελικές προτάσεις

(Επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού)

Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους : ἳνα, ὅπως, ὡς και σπανίως με το μή (= για να μη). Σπανίως με ὃπως/ ὡς + ἄν (αοριστολογικό): όταν υπολανθάνει υπόθεση ή δηλώνεται η προϋπόθεση από την οποία εξαρτάται η πραγματοποίηση του σκοπού.

Εκφέρονται με: α) υποτακτική (δηλώνει σκοπό προσδοκώμενο)

β) υποτακτική + αν (δηλώνει προϋπόθεση από την οποία εξαρτάται η πραγματοποίηση του σκοπού)

γ) οριστική ιστορικού χρόνου (δηλώνει σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε)

δ) ευκτική (ο σκοπός είναι γνώμη ή επιθυμία υποκειμενική)

ε) ευκτική του πλαγίου λόγου (αν εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου και δηλώνεται προσδοκώμενος σκοπός σαν υποκειμενική γνώμη)

4.Υποθετικές Προτάσεις

   ΥΠΟΘΕΣΗ                   à         ΑΠΟΔΟΣΗ    à      ΣΗΜΑΣΙΑ

1. Εἰ + οριστική à Κάθε έγκλιση   à Πραγματικό

2. Εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου  à Δυνητική οριστική ιστορ. Χρόνου ή απλή οριστική ιστορικού χρόνου απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων à Αντίθετο του πραγματικού  

3. Εἰ + ευκτική à Δυνητική ευκτική ή απλή οριστική (συνήθως ενεστώτα ή μέλλοντα)  à Απλή σκέψη του λέγοντος         

4α. Ἐάν, ἂν, ἢν + υποτακτική  àΟριστική μέλλοντα, προστακτική, δυνητική ευκτική ή άλλη μελλοντική έκφραση   à Προσδοκώμενο

4β. Ἐάν, ἂν, ἢν + υποτακτική à Οριστική ενεστώτα ή γνωμικός αόριστος ή παρακείμενος με σημασία ενεστώτα  à Αόριστη επανάληψη στο παρόν ή μέλλον

4γ.Εἰ + ευκτική επαναληπτική à Οριστική παρατατικού (+ ἂν) ή αορίστου (+ ἂν) ή υπερσυντέλικου  à Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν

Παρατηρήσεις στις υποθετικές προτάσεις

·         Από το πραγματικό αποκλείεται η μορφή εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου (υπόθεση) – δυνητική οριστική (απόδοση)

·         Στην απόδοση της απλής σκέψης μπαίνει ευκτική χωρίς το ἄν, όταν είναι ευχετική

·         Η εκφορά εἰ + οριστική μέλλοντα (υπόθεση) – οριστική μέλλοντα (απόδοση) θεωρείται ότι έχει σημασία προσδοκωμένου ( με εκφορά πραγματικού)

·         Όταν η απόδοση είναι ειδική πρόταση, ειδικό απαρέμφατο, κατηγορηματική μετοχή, τελικό απαρέμφατο (από ρημ. κελευστικά προτρεπτικά, ευχετικά) ή πλάγια ερώτηση τότε ο υποθετικός λόγος βρίσκεται στον πλάγιο λόγο.

·         Όταν η υπόθεση και η απόδοση είναι σε οριστική μέλλοντα , τότε έχουμε κανονικά Προσδοκώμενο με Μορφή Πραγματικού.

·         Όταν η υπόθεση και η απόδοση είναι σε οριστική Παρατατικού , τότε έχουμε κανονικά Αόριστη Επανάληψη στο Παρελθόν με μορφή Πραγματικού.

5. Εναντιωματικές προτάσεις

(Επιρρηματικοί προσδιορισμοί της εναντίωσης)

Εισάγονται με: α) εἰ καί, ἄν καί, ἐάν καί (η παραχώρηση γίνεται προς κάτι το πραγματικό)

β) καί εἰ, καί ἄν, καί ἐάν (η παραχώρηση γίνεται προς κάτι αβέβαιο ή ενδεχόμενο) (παραχωρητικές)

γ) οὐδ’ εἰ, οὐδ’ ἐάν, μηδ’ ἐάν, οὐδ’ ἄν, μηδ’ ἄν (όταν κύρια πρόταση είναι αρνητική και φανερώνουν κάτι το ενδεχόμενο, αβέβαιο, αδύνατο)

Εκφέρονται όπως και οι αντίστοιχες υποθετικές με οριστική, υποτακτική, ευκτική και ευκτική του πλαγίου λόγου. Χαρακτηρίζονται όπως οι υποθετικοί λόγοι

6. Χρονικές προτάσεις

(Επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου)

Εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους : ὡς, ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, ἓως, ἓστε, ἂχρι, μέχρι ἡνίκα, ὁπηνίκα, πρίν

Εκφέρονται με:  α) οριστική ιστορικού χρόνου (δηλώνουν το πραγματικό γεγονός)

β) υποτακτική (εκφράζουν το προσδοκώμενο ή την αόριστη επανάληψη στον παρόν ή το μέλλον). Συνοδεύονται από το αοριστολογικό ἂν

γ) Ευκτική, απλή σκέψη ή αόριστη επανάληψη στο παρελθόν

δ)ευκτική του πλαγίου Λόγου

Χρονικοί σύνδεσμοι σε στερεότυπες ελλειπτικές εκφράσεις που πήραν επιρρηματική σημασία: ἐστίν  ὅτε(~μερικές φορές), οὐκ ἐστίν ὅτε {= ουδέποτε), ουκ εστίν ότε ού (= πάντα), ὅτε μή{=εκτός εάν), ὅτέ μέν…ὅτέ δέ(=άλλοτε  μεν…άλλοτε δε).

Ø  Με τις χρονικές προτάσεις δηλώνονται τρεις χρονικές στιγμές:

1. Σύγχρονο: ὄτε, ὅποτε, ἠνίκα, ἕως, ἕν ὤ, ἔστε, ἄχρι, μέχρι  + οριστική ενεστώτα

2. Υστερόχρονο: ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι  + οριστική αορίστου ή υποτακτική + ἄν ή ευκτική / πριν + απαρέμφατο

3. Προτερόχρονο: ἐπεί, ἐπεί τάχιστα, ἐπειδή, ἐπειδή τάχιστα, μόλις, ὡς  (σε γρήγορη εναλλαγή γεγονότων), ἀφ’ οὗ, ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου  + οποιαδήποτε έγκλιση χρονικών προτάσεων. Επίσης πρίν + οριστική, υποτακτική, ευκτική.

7. Αναφορικές προτάσεις

Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες ή αναφορικά επιρρήματα

Εκφέρονται με μία από τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως ή επιθυμίας ή με ευκτική του πλαγίου λόγου.

Διακρίνονται σε:

Ι) Αναφορικές Ονοματικές-Προσδιοριστικές (δηλώνουν ποιο είναι το όνομα στο οποίο αναφέρονται) και έχουν συντακτική θέση υποκειμένου, αντικειμένου, κατηγορουμένου, παράθεσης, επεξήγησης, επιθετικού προσδιορισμού, ετερόπτωτου προσδιορισμού (συνήθως γεν. διαιρετική ή αντικειμενική)

ΙΙ) Αναφορικές Επιρρηματικές (δηλώνουν για ποιο λόγο κάνει κάτι το όνομα που προσδιορίζουν, με ποιο σκοπό, με ποια προϋπόθεση, με ποιο αποτέλεσμα κλπ.)

α) αναφορικές αιτιολογικές: εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσης. Στην κύρια πρόταση έχουμε ρήμα ψυχικού πάθους ή δικαστικό

β) αναφορικές τελικές: εκφέρονται με οριστική μέλλοντα. Στην κύρια πρόταση έχουμε ρήμα κίνησης, εκλογής, σκόπιμης ενέργειας

γ) αναφορικές συμπερασματικές: εκφέρονται με έγκλιση κρίσεως ή απαρέμφατο. Προηγείται προσδιορισμός ποσού ή ποιότητας.

δ) αναφορικές υποθετικές: εκφέρονται με τις εγκλίσεις των υποθετικών προτάσεων, σχηματίζοντας με τις αποδόσεις τα αντίστοιχα είδη υποθετικών λόγων

ε) αναφορικές εναντιωματικές

στ) αναφορικές -χρονικές,

ζ) αναφορικές-τροπικές ,

η)αναφορικές – τοπικές (οι δύο τελευταίες εισάγονται με αναφορικά ειπιρρήματα).

Ιδιαίτερες παρατηρήσεις στις αναφορικές προτάσεις

1)Όλες οι αναφορικές είναι δυνατό να δηλώσουν επιπλέον και σύγκριση ποσού ή ποιου ή τρόπου και τότε χαρακτηρίζονται και παραβολικές, ενώ η εισαγωγή τους γίνεται με τα : ὅσος, ὁπόσος, οἷος, ὡς, ὥσπερ κ.ά.

2)Όλων των ειδών οι αναφορικές -και οι προσδιοριστικές και οι επιρρηματικές-μπορούν να πάρουν οποιαδήποτε συντακτική θέση ενός ονόματος ή εμπρόθετου προσδιορισμού. Μια δευτερεύουσα πρόταση που εξαρτάται από αρκτικό χρόνο μπαίνει σε ευκτική, όταν εκφράζεται αβέβαια πιθανότητα .

3)Η αναφορική αντωνυμία είναι συντακτικός όρος της αναφορικής πρότασης μόνο και όχι της κύριας. Στην κύρια ανήκει συντακτικά ολόκληρη η αναφορική πρόταση.

4)Η αναφορική αντωνυμία, αν δεν προσδιορίζει ορισμένη λέξη της κύριας πρότασης, προσδιορίζει αντίστοιχη δεικτική αντωνυμία. Η δεικτική όμως, συχνότατα παραλείπεται και αυτό λέγεται βραχυλογία.

5. Οι αναφορικές προσδιοριστικές δεν επηρεάζονται από εξάρτηση ιστορικού χρόνουκαι δεν έχουν ποτέ ευκτική πλαγίου λόγου.

6.Αναφορικές που εκφέρονται με απαρέμφατο, είναι αναφορικές συμπερασματικές.

7. Αναφορική που εκφέρεται με οριστική μέλλοντα είναι συνήθως αναφορική τελική ή συμπερασματική κ.τ.λ.

Ø  ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΕΛΞΗ- ΕΛΞΗ ΑΝΑΦΟΡΙΚΟΥ

Μερικές φορές η αναφορική αντωνυμία αντί να βρίσκεται σε αιτιατική, εκφέρεται σε γενική ή δοτική, επειδή παρασύρεται από την πτώση του ονόματος που αναφέρει και είτε το όνομα υπάρχει  στο  κείμενο, είτε  εννοείται . Το  φαινόμενο αυτό ονομάζεται βραχυλογική έλξη ή έλξη του αναφορικού.

Π.χ. Λέγει περὶ πραγμάτων ἃ γιγνώσκει => λέγει περὶ πραγμάτων, ὧν γιγνώσκει.  à Κατά βραχυλογία: [λέγω περί ( τούτων )],[ὧν γιγνώσκω]

* Εντελώς σπανιότατα, συμβαίνει και αναστροφή έλξη ή ανθέλξη, δηλαδή παρασύρεται το όνομα από την πτώση της αναφορικής αντωνυμίας.

Π.χ. Τὴν οἰκίαν, (ἥν ἔχω) καλὴ ἐστίν.

Επιμέλεια

Κωνσταντίνα Δημητρίου

Φιλόλογος